Giữa những ghềnh đá hoang sơ ven bờ Thái Bình Dương ở Chile, có một sinh vật trông giống hệt như một cục đá mặn mòi sóng biển. Nhưng khi những ngư dân dùng dao rạch nhẹ lớp vỏ thô sần ấy, bên trong lại lộ ra thớ thịt đỏ cam óng ánh, mùi i-ốt bốc lên mạnh mẽ – đó chính là Pyura chilensis, hay piure, một trong những sinh vật biển kỳ lạ nhất hành tinh.

Nửa giống đá, nửa giống động vật, nhưng lại được người dân Chile ăn từ hàng trăm năm nay, Pyura chilensis vừa khiến giới khoa học tò mò, vừa khiến du khách trầm trồ khi thưởng thức. Hãy cùng khám phá “tảng đá biết ăn được” và lý giải vì sao nó trở thành biểu tượng ẩm thực độc đáo của Nam Mỹ.và được người dân địa phương dùng làm thực phẩm từ hàng trăm năm nay.

Hãy cùng tìm hiểu thêm về tảng đá biết ăn được của một sinh vật biển đến từ vùng biển Chile!

1. Pyura chilensis là gì?

Tên khoa học: Loài: Pyura chilensis  Họ : Pyuridae

• Thuộc nhóm sinh vật hợp ngành (tunicates) – họ hàng xa của động vật có xương sống.
• Sống cố định, bám chặt vào đá, thành bãi lớn dưới nước.
• Hình dạng bên ngoài giống đá cục, chai thịt khô, vì lớp vỏ ngoài có chất cellulose-like gọi là tunic, rất cứng và thô.
• Bên trong là phần thịt sống màu đỏ – cam, mềm, mùi tanh mạnh, vị i-ốt rất đặc trưng.

2. Những đặc điểm sinh học kỳ lạ

• Mang hình dạng đá nhưng thực chất là động vật lọc nước qua hai siphon.
• Có khả năng tự thụ tinh – một hiện tượng rất hiếm trong thế giới động vật.
• Sống thành quần thể lớn, mỗi khối có thể nặng đến cả vài ký.
• Tích tụ lượng vanadi cao bất thường – cao hơn nhiều loài biển khác.

3. Ăn được không? Cách người Chile thưởng thức piure

Có. Ở Chile, đây là món đặc sản địa phương, xuất hiện trong chợ hải sản, bếp gia đình và cả nhà hàng truyền thống.

Cách chế biến phổ biến

• Ăn sống cùng chanh, muối, hành tây
• Nấu hầm
• Kết hợp khoai tây, bắp ngô
• Là nguyên liệu quen thuộc của ceviche kiểu Chile

Hương vị

• Vị mạnh – mặn – đậm i-ốt, hơi giống vỏ hàu và nước biển trộn lẫn.
• Người mới ăn có thể khó chịu, nhưng ai quen sẽ mê hương vị “thuần biển” đặc trưng.

4. Giá trị dinh dưỡng & nghiên cứu khoa học

• Giàu protein, iod, omega-3 và vi khoáng.
• Có chứa vanadium – nguyên tố đang được nghiên cứu trong enzym học và sinh học phân tử.
  Tuy vậy, hàm lượng vanadi cao có thể gây lo ngại nếu ăn quá nhiều, vì thế piure chủ yếu được dùng như đặc sản bản địa, không phải thực phẩm phổ biến toàn cầu.

5. Khai thác và bảo tồn

• Pyura chilensis được khai thác mạnh để cung cấp cho thị trường trong nước và xuất khẩu.
• Một số vùng Chile cảnh báo nguy cơ suy giảm quần thể nếu khai thác không kiểm soát

6.Vì sao Pyura chilensis nổi tiếng đến vậy?

• Nhìn như đá nhưng là động vật thật sự.
• Khi cắt ra, thịt bên trong đỏ tươi như miếng thịt sống.
• Có thể tự thụ tinh.
• Mùi vị mạnh đến mức chia người ăn thành hai phe: “mê hoặc – khiếp sợ”.

Về những “lời đồn” và lưu ý sức khỏe

Có nhiều trang mạng, truyền miệng địa phương xem piure như thực phẩm giàu khoáng chất, bổ sức, thậm chí gắn với các công dụng “tăng sinh lý”, “viagra tự nhiên”… Tuy nhiên:

• Không có nghiên cứu y học uy tín nào chứng minh piure là thuốc hoặc có hiệu quả chữa bệnh cụ thể.
• Hàm lượng vanadi cao quá mức có thể gây hại nếu ăn thường xuyên.
• Giống các loài sinh vật lọc nước khác, Pyura có thể tích lũy độc tố biển nếu vùng nước bị tảo độc, nhất là domoic acid – chất từng gây ngộ độc hải sản ở nhiều nơi.
  → Vì vậy, piure phù hợp làm đặc sản trải nghiệm, không nên xem là bài thuốc.

8.Kết luận – Một “tảng đá sống” khiến thế giới tò mò

Pyura chilensis là minh chứng rằng đại dương luôn chứa đựng những điều vượt xa trí tưởng tượng. Trông như đá, sống như động vật, ăn được như hải sản và hương vị mạnh đến mức gây tranh luận, piure vừa là đối tượng nghiên cứu sinh học thú vị, vừa là món đặc sản khiến du khách tò mò muốn thử một lần trong đời.

Dù chưa thể xem là “vị thuốc quý”, Pyura chilensis vẫn là một biểu tượng ẩm thực – sinh học độc đáo của Chile. Và biết đâu, trong tương lai, các nghiên cứu về hợp chất sinh học bên trong nó sẽ mở ra những hướng đi mới trong khoa học. Còn hiện tại, với những ai yêu khám phá văn hóa và ẩm thực, piure chắc chắn là một trải nghiệm không thể bỏ qua: một tảng đá… nhưng biết ăn, và ăn được./.

DsCKI. Nguyễn Quốc Trung